Hukuk Muhakemeleri Kanunu Nezdinde Davanın Açılmamış Sayılması Kurumunun Zamanaşımına Etkisi
I. Genel Olarak
Davanın açılmamış sayılması kurumu Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (“HMK”)150.maddesinde düzenlenmiştir. Dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten itibaren 3 ay içinde tarafların talebiyle yenilenebilir ama 3 ay geçerse dava açılmamış sayılacaktır. Davanın açılmamış sayılması kararı usuli anlamda nihai bir karardır, bu karar ile birlikte mahkeme dosyadan el çeker ve ilgili dava hiç açılmamış kabul edilerek adeta var olmamış sayılır. 150.maddenin gerekçesine göre “Davanın açılmamış sayılması, davanın usuli bir sona erme halidir. Usuli sona erme halleri ile esasa ilişkin sona erme halleri aynı sonucu doğurmaz. En azından kesin hüküm bakımından mutlak bir farklılık söz konusudur.” Böylece esasa ve usule ilişkin sonuçlar farklılık gösterecektir.
II. Zamanaşımına Etkisi
Davanın açılması ile kesilmiş olan zamanaşımı hiç kesilmemiş kabul edilir ve burada kesilen süre geri gelecektir. Diğer bir anlatımla davanın açılmamış sayıldığı bir durumda davada geçtiği ve zamanaşımını kestiği varsayılan süre işlerlik kazanıp zamanaşımının hesabında toplam süreye katılacaktır, kısaca zamanaşımı kapsamına dahil etmediğimiz bu süre geri gelecektir. Aynı zamanda davanın açılmamış sayılmasıyla hak düşürücü süre koruyucu etkisini yitirecektir, zira baştan bir açılmamış sayılma durumu söz konusudur.
HMK m.150/7 uyarınca “Hangi sebeple olursa olsun açılmamış sayılan davadaki talep dahi vaki olmamış sayılır.” lafzından da hareketle davanın açılmamış sayılması halinde zaman çizgisinde hiçbir değişiklik olmamışçasına davadan öncesine dönülmektedir. Davanın açılması ile zamanaşımı süresi kesilecektir. Ancak davanın açılmamış sayılması kararının verilmesi ile birlikte kesilen zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar. Bu durum davanın açılmamış sayılması kararı verilmesi ile birlikte dava sanki hiç açılmamış gibi olmasının bir sonucudur. Diğer bir deyimle davanın açılmamış sayılması durumunda davanın açılması ile ortaya çıkmış zamanaşımının kesilmesi sonucu ortadan kalkar. Bu neticede yukarıda zikredilen kesilmiş süre geri gelir ve hiçbir işlem yapılmamış gibi zamanaşımı kesilmemiş olur. Davanın açılması ile meydana gelen zamanaşımının kesilmesi hükmü, açılmamış sayılması ile ortadan kalkacaktır. Dava konusu alacağın zamanaşımının kesilmemiş sayılması halinde, bu durumda davanın açılmamış sayılması halinde zamanaşımının kesilmediği ve aşıldığı kurguda, davanın yeniden açılması mümkün olsa da davalının zamanaşımı def’ini ileri sürmesi muhtemeldir.
III. İcra İflas Kanunu Nezdinde Dosyanın İşlemden Kaldırılması
Bununla birlikte karıştırılmaya müsait olan, bundan mütevellit üzerinde durulması gereken bir husus daha bulunmaktadır. HMK nezdinde dosyanın işlemden kaldırılmasının ardından üç ay içinde davanın açılmamış sayılması hali ile İcra İflas Kanunu (“İİK”) kapsamında dosyanın işlemden kaldırılması tam olarak aynı işleve sahip değildir. Öyle ki; belirli süre üzerinde işlem yapılmamış bir icra dosyası varsa icra hukukunda bu dosyanın kendiliğinden kapatılması müessesesi yer almamaktadır. Dosya HMK’da yer alan üç aylık düzenlemenin aksine uzun süre açık kalabilir. Bununla birlikte dosyanın açık kaldığı sürede son işlem yapılmasından sonra alacak bir şekilde zamanaşımına uğramış olabilir; alacak, takip talebinden önce zamanaşımına uğramışsa ödeme emrine itiraz ile ileri sürmesi gerekecektir.
Eğer takip talebinden sonra zamanaşımına uğramışsa bu halde takibin iptali veya taliki prosedürünün devreye girmesi gerekecektir. İİK m.71 uyarınca bu halde icra mahkemesinden takibin iptali istenecektir. Eğer icra mahkemesi alacağın zamanaşımına uğradığı sonucuna varırsa alacaklı, kesinleşmeden itibaren 7 gün içinde genel mahkemede alacağın zamanaşımına uğramadığına yönelik bir dava açmazsa artık bu alacağın zamanaşımına uğradığı kesinleşmiş olacaktır. Genel mahkemede zamanaşımına uğramadığı iddiası (bir tür tespit davası mahiyetinde) ile ilgili dava açmazsa 7 gün içinde icra mahkemesini kararı kesin hüküm teşkil edecektir.
IV. Sonuç Yerine
Sonuç olarak HMK kapsamındaki dosyanın işlemden kaldırılması ile davanın açılmamış sayılması ve İİK kapsamında dosyanın işlemden kaldırılması farklı sonuçlar doğurmaktadır. Diğer yandan HMK nezdinde dosyanın işlemden kaldırılmasında o davanın açılması ile zamanaşımının kesilmesi söz konusu iken davanın açılmamış sayılması sonucunu doğuracak durumlar kesilme ile silinmiş süreyi geri getirmektedir. Bu noktada davanın açılmamış sayılması halinde, dava açıldığı zaman kesilmiş olan zamanaşımının akıbeti hükümsüz hale gelecek ve zamanaşımı kesilmemişçesine süre işleyecektir.
